Sudan’da Savaş, Sanat ve Göç

Sudan’da süregelen savaş, binlerce insanın ölümüne ve milyonlarca insanın göç etmesine sebebiyet vermeye devam etmekte. Çatışmalar sürerken sivil halkın, ‘‘ya göç ya ölüm’’ seçeneklerinden başka tercih hakkı görünmüyor. Sudan’ın komşusu olan; Güney Sudan, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti, Mısır ve Etiyopya’ya her gün binlerce Sudanlı göç etmek zorunda kalıyor.

Birleşmiş Milletler Mülteci Örgütü’nün son raporuna göre savaş nedeniyle; iç göç 8,4  dış göç 3,1 toplamda 11,5 milyon insanın yerinden edildiği kaydedildi. Zor şartlarda durmadan hareket halinde olan milyonlarca insan, güvenli bölge bulmak adına arayışlarını sürdürüyor. Dış göç olarak kayda geçen sayının büyük bir kısmı sığındıkları ülkelerde mülteci kamplarında kalıyor. Kapasitesinin çok üstünde insanın yaşamak zorunda olduğu bu kamplar, hem ulusal hem yerel insani yardımların yetersiz kaldığı alanlardan biri.

Sudan’da yaşanan yer değiştirmenin boyutu ve bu süreçte insanların yaşadığı zorluğu anlatmak gerçekten güç. Göç etmek, şartlar normalken dahi zor ve kabullenmesi zaman alan bir süreç. Öldürülmek korkusuyla, ailelerin birbirinden ayrı düştüğü ve birçok insanın yanlarında ihtiyaçları olan ilaçları dahi alamadığı bir kaçış bu. Varılan güvenli alanda ise açlık, salgın hastalık ve daha birçok sorunla uğraşmak zorunda bırakılan bir halk var. 

Kenya ve Sudanlı Sığınmacılar

 Sudan’a komşu olmayan ama çok sayıda Sudanlı sığınmacının bulunduğu ülkelerden biri de Kenya. Kenya’ya göç eden Sudanlılar kırsal alanda bulunan Dadaap ve Kakuma mülteci kamplarında ya da başkent Nairobi’de yaşamlarını sürdürmeye çalışıyorlar. Nairobi’de yaşamayı tercih eden Sudanlılar için iş bulma, sağlık hizmetlerinden yararlanma ve eğitime ulaşma noktasında daha fazla imkan bulunuyor. Kenya, komşularından da çok sayıda sığınmacı alması sebebiyle, mülteci kamplarındaki sayı her geçen gün artmakta. Kamplarda kapasitenin aşılması, hali hazırda erişilemeyen birçok temel ihtiyaç ve sağlık hizmetlerinden faydalanma imkanının önünde bir set daha oluşturuyor.

Sanat, Umut, Direniş

Kenya, Doğu Afrika bölgesindeki çatışma atmosferini bir nebze olsun kıran, sanatsal faaliyetlerin nispeten daha fazla yer bulabildiği bir ülke. Başkent Nairobi’de çok sayıda sanat galerisi bulunması ve farklı sanat dallarından üretimlerin bir arada olabileceği etkinliklerin düzenlenmesi, bu şehri daha da iyi bir seçenek haline getiriyor. Şehirde yaşamayı tercih eden Sudanlıların arasında çok sayıda sanatçı bulunuyor. Çatışmanın başlarından itibaren Sudanlı sanatçılar çeşitli etkinliklerle ve sosyal medya platformlarını da aktif kullanarak, krizi ve yarattığı tahribatı gündemde tutmaya gayret gösteriyor.

Krizin uluslararası gündemde yeterince yer bulamaması sebebiyle,’’Sudan, duyulmayan ses’’ ‘‘Unutulan kriz’’ gibi başlıklarla sosyal medya hesaplarından hashtag çalışmaları yapmayı sürdürüyorlar. Kimi zaman tek başlarına kimi zaman ise diğer sanatçılarla bir araya gelerek sergiler ve karma etkinlikler düzenleniyor.

Krizin henüz başında, ülkesini terketmek zorunda kalan küratör Abdelrahiem Shadad, Nairobi’de yaşamaya ve çalışmalarını buradan yürütmeye devam ediyor. Krizden önce Sudan’ın başkenti Hartum’da, The Downtown Gallery isimli sanat galerisinin sahibiydi.

Nairobi’de yaşamaya başladığı andan itibaren, Sudanlı sanatçıların bir araya gelebilecekleri bir proje başlattı.

2023 yılında ABD Ulusal Ajans’tan aldıkları destekle, Shadad’ın öncülüğünde ‘‘The Rest Resident’’  projesi başlatıldı. Bu proje, sanat alanında faaliyet gösteren Sudanlılar için bir çatı görevi gördü. ‘’Yeniden bir arada’’ sloganıyla, sinema, resim, edebiyat ve müzik alanından Sudanlı sanatçıların bir araya gelmesi teşvik ediliyor. Sudanlı sanatçılar krizi ve yarattığı tahribatı duyurmak ve  unutturmamak adına tarihe, eserleriyle kayıt düşüyorlar. The Rest Resident bünyesinde düzenlenen sergi, seminer ve performanslar hem diasporanın hem de Kenyalı sanat severlerin ilgisini çekiyor. Bu platformun amaçları arasında Sudanlı sanatçıların geçim kaynağı olan sanatlarını devam ettirirken aynı zamanda insani yardım faaliyetleri için bağış toplamakta var.

Nairobi’de yaşayan ve The Rest Resisdent bünyesinde eserlerini sergileyen bir ressam, Ghalal Yousif Goly. Goly’nin resimlerinde kullandığı renkler,  yaşanan krizi kendi gözünden tuvale işlemesi oldukça dikkat çekici.

Goly eserlerinde ağırlıklı olarak geleneksel kıyafetler giymiş kadın figürlerine yer veriyor. Kadınların, çatışmanın başından itibaren cinsel şiddete uğrama korkusuyla intihar etmeleri, geriye kalanların ise yaşadığı zorlu göç sürecini çarpıcı renklerle resmediyor.

Goly, verdiği birçok röportajda resimlerinde canlı ve sıcak renkleri kullanarak, ülkesi için umudunu taze tuttuğunu ve bir an önce bu krizin noktalanmasını ümid ettiğini belirtiyor. Hem duvara hem de tuvalle işlediği ‘‘Mavi Adam-Yaralı Adam’’ figürü kendisinin imza eserlerinden.  

Kenya’ya göç etmek zorunda kalan bir diğer Sudanlı ressam, Bakri Moaz. Haftalar süren yolculuğu süresince yanında taşıdığı defterinde çizmeye devam etmesi, onun hayata tutunma biçiminin sanat olduğunun bir göstergesi. Kendisinin eskiz defteri 2023 yılının Ekim ayında, Almanya’da gerçekleşen bir sergide yerini aldı. Moaz ve ailesi bu zorlu yolculukta ayrı düşen milyonlarca Sudanlıdan yalnızca biri. 

Dünya’nın farklı yerlerinde ülkesi için harekete geçen, bunu kimi zaman kamera, kimi zaman fırça, kimi zaman ise mikrofon kullanarak duyurmaya çalışan pek çok Sudanlı var.  Çatışmanın sebebiyet verdiği kayıp ve yıkımlar, ülke tarihine masum insanların kanlarıyla yazılmaya devam ediyor. Savaş; evleri, hatıraları ve kültürlerinin emaneti olan eserleri yıkarken, vatanından uzakta yalnızca seyretmenin yetmeyeceğini bilen, ülkelerinin kurtuluşu için ses olmaya çabalayan Sudanlıların sayısı ise hiçte az değil. 

Yazar: Şeyma Güleryüz