Malavi’nin korkusuz savaşçısı: Vera Mlangazua Chirwa

Vera Mlangazua Chirwa, 1932’de eski İngiliz kolonisi olan Nyasalanad’da, şimdiki adıyla Malavi’de dünyaya geldi. Ailenin ilk çocuğu olan Vera, Ngoni halkının gelenekleri doğrultusunda çocukluk dönemini büyükannesi ve dönemin ilk siyahi rahiplerinden olan büyükbabasının yanında geçirdi. Vera, dönemin olumsuz şartlarına rağmen ailesinden de aldığı destekle eğitimine devam ederek 19 yaşında mezun oldu.

Vera, 1951’de, siyasi aktivist ve avukat Orton Chriwa ile evlendi. Orton’un hukuk kariyeri için İngiltere’ye gitmesinden önce 3 çocukları oldu. Eşinin İngiltere’de olduğu zamanda evini geçindirmek için memur olarak işe başladı.

Nyasaland Afrika Kongresi öncülüğünde sömürgeye direniş ve siyasi tutuklamalar

1912’de kurulan Nyasaland Afrika Kongresi (NAC), sömürge yönetiminde bulunan İngilizlere karşı varlığını yıllar boyu sürdürdü. 1950’lerde, NAC’ın self-determinasyon haklarını gündeme getirmesiyle İngiliz yönetimi NAC yetkililerine karşı Rodezya ve Nyasalanad Federasyonu’nu kurdu. İngilizlere karşı isyanlar baş gösterirken, Kamuzu Banda NAC başkanı seçildi. 1959 yılında bağımsızlık direnişlerinin artmasıyla Banda da dahil olmak üzere yüzlerce NAC yetkilisi ve üyesi “gündoğumu operasyonu” ile tutuklandı.

Vera, sonrasında direnişçilerin tutuklandığı geceyi şu şekilde anlattı: “Askerlerin bir kısmı Güney Rodezya’dan (şimdiki Zimbabve) geliyordu. Ülke geneline yayılan milliyetçi hareketi dizginlemek için gece on ikiyi beklediler. Sabaha kadar NAC yönetici üyelerinin kitlesel tutuklamalarını duyduk. NAC’ın yeni seçilen lideri Kamuzu Banda, Lali Lubani ve diğerleri Banda’nın evinde tutuklanmıştı.”

Siyasi tutuklamalara rağmen NAC toplantıları Chirwa’nın evinde devam etti. Chirwa’nın evinin NAC faaliyetlerinin merkezi olmasından kısa bir süre sonra Vera ve Orton da dahil olmak üzere yüzlerce kişi tutuklandı. Siyasi tutuklular özel bir uçakla Güney Rodezya’ya götürülerek hücreye alındı.

Vera, Güney Rodezya’daki hapis sürecini ilerleyen yıllarda şöyle anlatacaktı: “Orada NAC şubelerinin her yerinden toplanan birçok Malavili bulduk. Hem kadınlar hem de erkekler oradaydı. Ayrıca Zambiya’dan gelen tutuklularla da aynı odayı paylaştık, çünkü acil durum ilanı Güney ve Kuzey Rodezya’ya (şimdiki Zambiya), İngiliz yönetimi altındaki devletlere kadar uzanıyordu.”

Bölge genelinde OHAL ilan edildi. İngilizler tarafından Devlin Komisyonu’nun atanmasından kısa bir süre sonra Vera tahliye edildi. Sonrasında Orton ve çalışma arkadaşları serbest bırakılırken ülkenin ilk cumhurbaşkanı olacak Banda, Gweru hapishanesinde kaldı.

“Marjinalleştirilmiş Afrikalılar için savaşıyoruz”

Orton, NAC yetkililerinin ve Banda’nın avukatlığını yaparken ülke çapında yerliler vurularak öldürüldü ve tutuklamalar arttı. İngilizlerin müdahalesiyle kapatılan NAC’ın yerine 1959’da Malavi Kongre Partisi (MCP) kuruldu. Henüz Malavi bağımsızlığını kazanmamışken Orton MCP başkanı seçildi. “Marjinalleştirilmiş Afrikalılar için savaşıyoruz. Marjinalleştirilmiş kadınların hakları için mücadele ediyoruz. Çocuklarımızın geleceği için mücadele ediyoruz.” diyen Vera, eşinin direnişine Malavi Kadınlar Birliği’ni kurarak destek oldu. Siyasi tutukluların serbest kalmasını sağlamak, Malavi’nin bağımsızlığı için mücadele etmek ve İngiliz federasyonunu feshetmek amacıyla yola çıkan Chirwa çifti yıllar boyunca direniş gösterdi.

1961 yılında MCP ilk demokratik seçimleri kazandı. Banda hapisten çıktıktan sonra Orton, partiyi Banda’ya devretti. 12 NAC üyesinin tutukluluk hali devam ediyordu. Vera, bu kişilerin serbest bırakılması için bir grup kadını organize ederek hapishane önünde protesto düzenledi. “Siz kadınlar bizim tek umudumuzsunuz.” diyen MCP üyelerinden de aldığı destekle Banda’ya giden Vera, mahkumların serbest bırakılması için iş birliğiyle grev düzenlemek istediğini dile getirdi. Banda, bir hafta sonra mahkumların serbest kalacağını duyurdu.

Malavi, 6 Temmuz 1964’te bağımsızlığını kazandı. Orton, Banda’nın iktidarındaki Malavi’de parlamento sekreteri, ardından adalet bakanı ve başsavcı oldu. Kısa bir süre sonra kabinede çıkan krizle Orton ve Vera’nın da içinde bulunduğu siyasi liderler vatana ihanetle suçlandı ve Malavi’den ayrılmak zorunda kaldılar.

Malavili ilk kadın avukat

Tanzanya’da yeni bir hayata başlayan Vera, hukuk eğitimi almaya karar verdi ve 1967 yılında Malavili ilk kadın avukat oldu. Vera ve Orton, vatanlarından uzakta her türlü baskıya rağmen özgürlük ve eşitlik için mücadelelerini sürdürdü.  Orton, “Malavi’de demokrasiyi, adaleti ve özgürlüğü yeniden tesis etmek” amacıyla Malavi Özgürlük Hareketi’ni (MAFREMO) kurdu.

Vera Tanzanya’dayken, Malavi’deki çok partili sistem hedefindeki mücadelesini sürdürmek için MCP ve Malavi Kadınlar Birliği ile gizlice iletişim kurdu. Buna karşın Vera, Orton ve oğulları 24 Aralık 1981’te Zambiya’da MAFREMO toplantısı için seyahat ederken Malavili güvenlik güçleri tarafından kaçırıldı. Yüksek mahkemede yargılanma hakları reddedilen çift geleneksel mahkemede yargılandı. 1983 yılında ölüm cezasına çarptırıldılar. Hapis sürecinde herhangi bir dış temas yasaklandı, çeşitli işkenceye maruz kaldılar. 1990 yılında Uluslararası Af Örgütü’nün baskısıyla ölüm cezaları müebbet hapis cezasına çevrildi. Orton, 1992’de şüpheli bir şekilde hücresinde ölü bulundu. 24 Ocak 1993’te ise Vera, Banda tarafından “insani nedenlerle” affedilerek tahliye edildi. Hapiste bulundukları 11 yıl boyunca Vera ve Orton’un yalnızca bir kez görüşmelerine izin verildi.

Hayatı boyunca apartheid rejime, sömürge yönetimine ve siyasi adaletsizliklere göğüs geren Vera, serbest bırakıldıktan sonra da kendini eşitsizlikle mücadeleye adadı. Afrika İnsanların ve Halkların Hakları Komisyonu’nun, Afrika’daki Cezaevi Koşulları Özel Muhabiri olarak atandı. Malavi Haklar Üzerine Danışma, Araştırma ve Eğitim Merkezi’ni (CARER) kurdu.  Malavi halkına yeni bir bakış açısı getirmek ve toplumun daha iyi seviyeye yükselmesi için anayasal bir sempozyum düzenledi. Özellikle kadın hakları üzerine çalışan Vera, kadınların haklarının korunması, savunulması ve geliştirilmesi için Women’s Voice (Kadınların Sesi) adında bir STK kurdu.

Birçok insan hakları kuruluşundan ödül alan 90 yaşındaki Vera, 2007’de “Korkusuz Savaşçı” adında otobiyografisini yayınladı.

Vera Chirwa İnsan Hakları Ödülü

Vera Chirwa İnsan Hakları Ödülü, Güney Afrika’da bulunan Pretorya Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi tarafından 2001’den bu yana, hukuk veya felsefe alanında yüksek lisans yapmış, “özel insan hakları aktivizmi”, “Afrika’yı ve Afrikalıları etkileyen insan hakları ve demokratikleşme alanında liderlik”, “belirli bir insan hakları nedenine veya nedenlerine katkı”, “Afrika’nın her yerindeki insanların yaşamlarını iyileştirme taahhüdü” şartlarını sağlayan bir aktiviste veriliyor.